FIP.AL - Si ta kuptojme Investimin ne Ekonomine e Tregut te Lire - Jemi ne Kapitalizem apo ne Kozmopolitanizem

Interviste me: Artan Gjergji
Ekspert i Ekonomie dhe Bashke-Themelues
Portali edukativ FINANCIARISHT I PAVARUR – fip.al  
 
IntervistoI: Renaldo Bregu
Gazetar, Sociolog – nga Portali PËRFAQËSOHU

 

Përfaqësohu - pyetje 1: minuta 00:01 - 07:47

Si zhvillohet ekonomia kur njerëzit harxhojnë kohën në trafik, 90 minuta për të shkuar në shtëpi, dhe 60 minuta për të shkuar në punë?

Përgjigje A.GJ:

Përtej dendësisë urbane, mungesës efektive të transportit publik urban, ekonomia zhvillohet edhe në kaos. Edhe pse duket paradoksale, ka zhvillim edhe në kaos sepse ka konsum, ka kërkesë, ka ofertë dhe ka aktorë në shoqëri e ekonomi që rendin cdo ditë që të plotësojnë këtë kërkesë-ofertë.

Ekonomia, kapitalizmi është i bazuar mbi konsumin, që do të thotë, kozmopolitanizmi konsumon, por nuk konsumojnë në formë cilësore, por konsumon, pavarësisht që nuk kemi cilësi jete, por kemi punë. Ama duhet thënë që, kaousi dhe mos-pasja  e rregullave të qarta të lojës ka kosto për aktorët dhe për vetë ekonominë në tërësi. E kjo ngadalëson rritjen ekonomike dhe procesin e kthimit të një ekonomie nga një ekonomi e varfër, në një ekonomi në zhvillim e më pas në një ekonomi të zhvilluar e cila ka edhe nivelin më të lartë të mirëqënies së qytetarëve. Me fjalë të tjera, qytetarët në një ekonomi që rritet në kaos, mbijetojnë por nuk kanë mirëqënie. Ndaj është shumë e rëndësishme që ekonomia të standardizohet e të formalizohet në mnëyrë që të ketë vlerë dhe të përkthehet më shpejt në kohë në mirëqënie për qytetarët e saj.

 

Përfaqësohu - pyetje 2: minuta 07:47 - 14:26

Sipas kësaj logjike, kur flasim për investime, a duhet t'a cilësojmë, që bëhet fjalë që investimi vlen vetëm për qytetet e mëdha, ku ka punë, ka treg, ka njerëz?

Përgjigje A.GJ:

Kur vjen fjala tek investimet, investimi është koncept që shpesh ngatërrohet me kursimet por në fatkt nuk është e njëjta gjë. Në përgjithësi në jetën tonë të përditshme dhe në analizën e të ardhura-shpenzimeve individuale apo familjare ka një diferencë pozitive midis të ardhurave dhe shpenzimeve. Pra dicka që na ngelet në xhep pasi kemi hequr shpenzimet e një jetese normale. Pikërisht kjo diferencë pozitive e cila në përgjithësi quhet kursim, mund të ndahet një pjesë edhe për investime. Më vonë, sidomos në biznes, nuk mjaftojnë vetëm kursimet për të investuar, por duhet të përdoret edhe magjia e huamarrjes (borxhit) fillimisht nga të njohurit e më pas nga institucionet e mikrofinancës apo bankave.

Kursimi ka dy zgjidhje;

-            ose kursime të painvestuara, nën jastëkut, apo në Bankë me interes shumë të vogël, kursime që nuk sjellin të ardhura.

-          ose kursime të investuara në instrumenta financiare, sic janë Bonot e Thesarit, Obligacionet e Thesarit, Fondet e Investimeve, Fondet e Pensioneve, ose në aksione. Investimi në Aksione, jo Apple, jo Google, dhe jo domozdoshmërisht në kompani ndërkombëtare. Investimi në Aksione, apo në orakëri të thjeshta në sipërmarrje e biznese të vogla që na rrethojnë cdo ditë si p.sh tek byrektorja, kafja apo marketi i lagjes. Kur themi aksione, ideja është të bëhesh Sipërmarrës. Edhe kompanitëqë sot janë të mëdha e globale sot, dikur kanë nisur jetën e tyre me dy-tre veta si bashkë-aksionerë apo si ortakë. Nëse ke fonde të lira, një tepricë kursimesh, dhe të kesh vullnetin për t'a bërë. Duhet të jesh i lirë,, sepse ka segmente që nuk hyn dot për investime.

Zakonisht investimet e vogla nisin me bazë besimi, me bazë njohjesh, fisnore, shoqërore, me një shokë, me njerëz që Ti u beson. Të gjitha bizneset lindin mbi bazën e besimit. Një ekspert marketingu, mund të investoj tek një produkt i panjohur. Në biznes ka gjithmonë problematika.

 

Përfaqësohu - pyetje 3: minuta 14:26 - 33:10

Ne si shoqëri kemi një kulturë të pashprehur, si të pandërgjegjshme, "që nuk futemi në garë po nuk e pamë garën të sigurt që e fitojmë"!?

Përgjigje A.GJ:

Në kapitalizëm nuk ka asgjë të sigurt. Asnjëherë nuk ka drekë falas, asgjë nuk ka falas. Por tek ne shqiptarët, ka ndikuar shumë koha që kemi kaluar në Diktaturë, lidhur me perceptimin e të bërit biznes. U rritëm me idenë që nuk kemi pse mendojmë për veten, sepse është Shteti aty që duhet të mendoj për Ne!  Kjo na zvetënoi në gen e na vrau iniciativën. Edhe pse tentuam e u pëpoqëm të bëheshim sipërmarrës në fillimet e viteve 90’, skemat piramidale na vranë shumë besime për sistemin e premtuar të mrekullive. Kjo është një ndër arsyet kryesore pse ne sot e kësaj dite kërkojmë Shtetin kudo për ne. Të gjithë duam ta anashkalojmë, vjedhim apo përfitojmë prej Shtetit, por ama kur ndodhemi ngushtë, thuajse të jgithë kërkojnë Shtetin. Por në ekonominë e lirë të tregut, a është shteti cdo gjë? Padyshim që jo. Në kapitalizëm, është sipërmarrja e lirë dhe kapitali privat ai që lëviz mekanizmin makro-ekonomik. Shteti është lehtësuses, balancues e në shumë raste duhet të jetë arbitër (pavarësisht sa eficient është në këto role). Teorikisht, në kapitalizëm shteti duhet të hyjë vetëm si garantues i konkurrencës së lirë e të ndershme, si suportues i disa grupimeve të marxhinalizuara, por dhe këtë duhet ta bëjë bazaur në meritokraci e jo në tarafe. Si dhe ka sektorë ku kapitali privat nuk bën dot mrekullira, për shkak të kostove dhe risqeve. Kështu që edhe pse është prezent sipërmarrja private disa sektorë mbeten monopole natyrore të shtetit (edhe pse në mënyrë të pavullnetshme).

Për shembull Diplomacia, Ushtria, Rendi, Arsimi, Gjyqësori, Shëndetësia janë sektorë ku buxheti i shtetit është kontribues, jo për fitim por për t'i shërbyer qytetarit, si monolpole natyrale shtetërore. Kaq mund të bëj Shteti për qytetarët e vet. Shteti mund të jetë mbështetës bazuar në meritokraci, tek njerëzit që e meritojnë por nuk munden. Aty ku nuk mundet mekanizmi i kërkesë ofertës, ndërhyn shteti.

Një ndër problemet më të mëdhaja që ka kapitalizmi shqiptar në 35 vite, është që nuk e ka parë individin si aset, e cila mund të vijë nga skamja nga koha e Dikaturës. Edhe neglizhenca vjedhje është në ekonomi. Janë edhe vetitë njerëzore që luajnë rol në një biznes, investim. Patëm inflacion idenë e ndjenjës së Atdheut.

 

Përfaqësohu - pyetje 4: minuta 33:10 – 42:40

Si të dallojmë shpenzimin nga investimi?!

Përgjigje A.GJ:

Investimi është një lloj shpenzimi, por që ndryshe nga shpenzimet operacionale që dalin nga biznesi për shkak të konsumit, investimet janë lloj shpenzimi që na sjellin normë kthimi, apo dicka mbrapsht.

Investimi është në asete, në disa lloj mekanizmash, në disa lloj mjetesh që na kthehen në të ardhmen, na kthehen dicka më tepër. Inventari që nuk qarkullon është kosto, që Ti nuk e ndien por është kosto e madhe.

Ka 3 komponentë për t'u bërë Sipërmarrës;

1- Shpirti i Sipërmarrjes, guximi. 2- Kapitali, 3- Dija (know-how, 4- të nuhasin dinamizmin e tregut,

Sistemi i bonusit e shtyn biznesin përpara, Tregu ndryshon, ndryshojnë kushtet, ndryshon konkurenca, hyjne lojtarë të rinj, ndryshon teknologjia, ndryshon informacioni, ndryshojnë rrethanat. Tregu është gjithmonë një mekanizëm i lëvizshëm, është një ekuacion me shumë ndryshore.

 

Përfaqësohu - pyetje 5: minuta 42:40 – 53:10

Kur investimi ka risk, pse nuk e quajmë bixhoz?!

Përgjigje A.GJ:

Investimi nuk është bixhoz. Në bixhoz individi është totalisht në dorë të fatit, nuk ndikon dot. Investimi është logjik, parashikon normën e fitimit, risqet që kemi përballë, dhe te jep mundesine te vendosesh nese ia vlen apo jo te hysh ne nje transaksion ekonomik. Pra ne investime ke shume mundesi te minimizosh risqet e te jesh i suksesshem. Në bixhoz je krejtësisht në dorë të fatit. Individi nuk ka zgjedhje.

Asnjë investitor nuk e parashikon dot 100 % fundin e investimit. Aftësia e një investitori të zotë është që ta ketë marzhin e gabimit sa më të vogël, t'i afrohet të vërtetës sa më shumë.

 

Përfaqësohu - pyetje 6: minuta 53:10 –

Pse korporatat e mëdhaja shqiptare nuk pranojnë investitorë por marrin kredi!?

Përgjigje A.GJ:

Ky fenomen nuk ndodh vetëm në Shqipëri, kanë tendencën të mos jenë transparente, si fillim për të shmangur sa më shumë detyrimet fiskale e financiare, por më pas kjo kthehet në kulturë. Kanë shfrytëzuar prej më shumë se 3 dekadash sistemin bankar për financim dhe tashmë e kanë të vështirë të konceptojnë një bashkë-qeverisje të kompanive të tyre me aksionerë të tjerë që mund të bashkohen. Por nëse do shihnin praktikat më të mira botërore dhe padyshim legjislacionin për shoqëritë tregtare do të zbulonin se mund të shesin jo vetëm më shumë se 24 % aksioneve (në bursë ose jashtë saj) dhe jo vetëm të rrisin kapitalet e nevojshme për zgjerim, por edhe të jenë të mbrojtur duke siguruar një mazhorancë absolute në drejtimin e binzeist të tyre. Thjesht duhet të jenë pak më mendjehapur.

  

Shënim:

Teksti i mësipërm është një përmbledhje e shkurtër e intervistës. Ju lutem referojuni videos për të cituar të saktë dhe brenda kontekstit fenomenet që diskutohen.

 

Kjo intervsitë u mbështet nga:

-          Porali edukativ Financiarisht i Pavarur https://www.fip.al/ dhe nga

-          Portali Përfaqësohu, me kanalin në YouTobe: https://www.youtube.com/@perfaqesohu

-          Linkun e intervistës së plotë e gjeni në: https://www.youtube.com/watch?v=_p3aRQCjkFQ&list=PLiXEFSF9TaLTn2n6fdkB-x2ItXZXxSIqg

 

 

 

.