Korrupsioni dhe ndikimi i Krimit të Organizuar në ekonominë e Shqipërisë

Intervistë me Artan Gjergji, ekspert i tregjeve financiare

për Balkan Investigative Reporting Network (BIRN)

Intervistoi: Edmond Hoxhaj, gazetar investigativ (BIRN)

 

1.      BIRN, gazetari E.H: Situatën e korrupsionit dhe krimit të organizuar në Shqipëri, fillesat dhe zhvillimi këtyre fenomeneve, si dhe pasojat që kanë shkaktuar, po japin aktualisht dhe çfarë efektesh do kenë në të ardhmen.

Artan Gjergji: Gjykoj se krimi i organizuar ka ardhur duke rritur ndikimin e tij në ekonominë e vendit gjithnjë e më tepër. Kjo vjen sa për shkak të rritjes së aktivitetit të tij kriminal dhe përfitues në vendet e tjera që njihen si qendrat kryesore të tregjeve dhe kriminalitetit të lartë, aq edhe për shkak të sofistikimit të formave të biznesit në rrugë të paligjshme. Gjithashtu, krimi i organizuar e rriti ndikimin për shkak të rritjes në numër të individëve dhe grupeve të organizuara kriminale të mbështetura fort edhe nga lidhjet fisnore që anëtarët e këtyre grupeve kanë me njëri tjetrin, duke rritur efikasitetin dhe pathyeshmërinë e tyre karshi grupeve konkurrente por edhe organeve ligjzbatuese. Të gjithë këto fenomene e kanë maturuar dhe sofistikuar krimin e organizuar me origjinë nga Shqipëria, duke rritur në mënyrë graduale fuqinë e tij në këto tregje, e për rrjedhojë duke rritur në mënyrë eksponenciale edhe të ardhurat nga këto aktivitete kriminale.

 

Të përballur me fenomenin e të ardhurave të jashtëzakonshme nga këto aktivitete, grupet kriminale janë të vetëdijshme që “cash-i kthehet në një problem të madh” sepse, nga njëra anë është e vështirë të përfshihet në transaksione ligjore dhe financiare/bankare, ndërsa nga ana tjetër, transaksionet në kanalet zyrtare lënë gjurmë të cilat mund të përbëjnë prova ligjore kundër tyre në proceset e hetimit/gjurmimit apo dënimit nga organet ligjzbatuese. Për këtë arsye, është domosdoshmëri për këto grupe që t’i alokojnë këto fonde cash, të fituara nga aktivitete të paligjshme jashtë sistemit financiar.

 

Zgjidhja është e thjeshtë. Transferimi drejt “vendeve ku dominon cash-i dhe korrupsioni” dhe “zbatueshmëria e ligjit lë për të dëshiruar”, për shkak se aty është më e lehtë të investohen (pa treguar burimin e origjinës) dhe të pastrohen duke u ligjëruar nëpërmjet aktiviteteve të ligjshme dhe futur në kanalet zyrtare të sektorit financiar. Format e transferimit të këtyre fondeve nga vendet e origjinimit në drejtim të Shqipërisë, si dhe skemat e pastrimit të parave në vendin tonë janë të larmishme, nga më të thjeshtat e deri tek më të sofistikuarat.

 

Përmbledhtazi, kjo është arsyeja kryesore pse me kalimin e viteve, kemi një fluks të jashtëzakonshëm të hyrjes së valutës në ekonominë e vendit, duke patur një ndikim të jashtëzakonshëm edhe në deformimin e ekulibrit të tregut të brendshëm valutor në vend. Me fjalë të tjera, sasia enorme e valutave të huaja që kanë hyrë në Shqipëri, ka sjellë një vlerësim fiktiv të monedhës kombëtare Lek në tregun vendas, dhe zhvlerësimin e dukshëm të valutave të huaja (kryesisht euros) ndaj Lekut, edhe pse ky fenomen nuk ndodh në tregjet ndërkombëtare. Aq e madhe ka qenë kjo sasi dhe aq i fortë ka qenë ky ndikim sa, as Banka e Shqipërisë, e cila është përpjekur me ndërhyrjet e saj balancuese në treg (blerje valute me ose pa ankande të hapura), nuk ka arritur të amortizojë forcimin e Lek-ut në vend. Përtej deklaratave publike të kujdesshme (justifikuese) nga institucionet qeveritare apo rregullatorët financiarë për ndikim nga rritja e blerjeve të pasurive të patundshme nga të huajt apo për rritje të të ardhurave nga turizmi, të gjithë e dinë të vërtetën dhe ekspertët mendojnë se “Banka e Shqipërisë është lënë e vetme në luftën kundër këtij fenomeni”. 

 

2.   BIRN, gazetari E.H: Si kanë ndikuar dhe po ndikojnë korrupsioni dhe krimi organizuar në ekonominë shqiptare?

Artan Gjergji: Nëse në fillimet e tij, ndikimi i pastrimit të parave nga aktivtetet e paligjshme kufizohej me konsumin luksoz të familjeve dhe familjarëve, apo me investime të thjeshta (dyqan, bar-resorant, blerje shtëpish në hapërisa simbolike), tashmë me kalimin e viteve, procesi i pastrimit të fondeve me origjinë aktivitetet e paligjshme është rritur në vlera monetare dhe është sofistikuar në metoda zbatimi. Tashmë paratë e krimit të organizuar:

a)   janë burim i rëndësishëm i financimeve luksoze në projekte madhore infrastrukturore në vlera qindra miliona euro (kryesisht në pasuri të patundshme, por jo vetëm). Aq i hapur është ky aktivitet sa paradoksalisht Shqipëria është vendi i cudirave, pasi nëse një individ tenton të depozitojë në një llogari bankare 10.001 euro, ka një proces mjaft të imët dhe hetues të deklarimit të origjinës së këtyre parave (cka frenon në hyrje pastrimin e parave nëpërmjet sistemit financiar), por cuditërisht Tirana dhe qytetet e tjera të mëdha janë të mbushura me investime infastrukturore qindra miliona euroshe, financuesit e të cilëve nuk janë publikë (ka mungesë transparence), dhe për më tepër askush nuk u kërkon asnjë informacion në lidhje me burimin e fondeve të financimit. Kuptohet që një pjesë e investimit mbetet në informalitet jashtë kanaleve zyrtare (psh, shtrimi i pllakave, duraluminet e dritareve, mobiljet punimet hidrauliko-eelktrike etj.), por që gjithësesi, fenomeni është krejt i qartë dhe cuditërisht “jashtë vëmendjes” së autoriteteve kompetente ligjzbatuese.

b)   marrin pjesë në tendera publikë në vlera të mëdha duke pasur një ndikim të trefishtë si në aspektin e pastrimit të parave, ashtu edhe në rritjen e korrupsionit me administratën publike, por edhe duke krijuar një urë bashkuese të trafikut të influencave mes krimit të organizuar dhe klasës politike.

c)   kanë penetruar në sistemin financiar dhe bankar në mënyrë direkte dhe indirekte. Në mënyrë direkte, sepse në të shumtën e herës përdorin sektorin e mikrofinancës dhe bankat për të marrë kredi financuese për projektet e tyre të investimit, jo se u duhen fondet, por sepse u duhet të kenë burime financimi legjitime në rast të një hetimi pasuror nga organet ligjzbatuse. Në mënrë indirekte, sepse të ardhurat që vijnë nga aktivitetet e investimeve, në të shumtën e rasteve janë të rritura në mënyrë fiktive (nuk ka kontroll financiar tatimor efikas sa i përket realitetit të bilanceve), me qëllim justifikimin zyrtar të parave që janë fituar më parë në rrugë të paligjshme. Sistemi bankar e ka të pamundur për të bërë filtrimin e këtyre të ardhurave që vijnë nëpër llogaritë bankare të biznesit në mënyrë ligjërisht të justifikuara nëpërmjet (gjoja) aktivitetit të suksesshëm të biznesit.

d)     janë blerës ose kompromentues të sistemeve të pavarura (pushteti gjyqësor dhe pushteti mediatik) edhe në rastet e hetimeve apo procedimeve nga organet ligjzbatuese, mundësitë financiare dhe lidhjet e ngushta me klasën politike i kanë krijuar mundësinë krimit të organizuar t’i shpëtojë ndëshkimitn ligjor për shkak të korrupsionit të madh në sistemin gjyqësor, por edhe manipulimit të opinionit publik nëpërmjet mediave të blera apo shkrimev/artikujve të sponsorizuar nga qëllime të errëta. Fenomeni i korruptimit të gjyqësorit ka dalë në pah ndër vite kur eksponentë të krimit të organizuar dalin të lirë disa herë për vepra të rënda penale. Kjo kuptohet dhe bëhet publike në formë skandalesh mediatike vetëm në rastet e vrasjeve nga organizmat rivale në krim, të cilat sa duket janë më vigjilente se organet ligjzbatuese.

 

Të përfshirë kaq ngushtë në marrëdhënien trekëndëshe  “klasë politike - sistem financiar – sistem gjyqësor” krimi i organizaur ka ardhur gjithnjë duke rritur fuqinë e tij dhe madje përdorur trafikun e influencave për të futur në të gjitha hallkat e administratës publike (përfshi Parlamentin) edhe përfaqësues direktë të tij pavarësisht rekordeve kriminale. Kjo i ka dhënë krimit të organizuar një ndikim direkt në vendimmarrjen e administratës, duke e sofistikuar dhe ndërthurur akoma më shumë ndikimin dhe trafikuan e influencave më klasën politike. Tashmë nuk janë më legjenda urbane shoqëritë e ngushta të eksponentëve kriminale me politikanë të pushtetshëm, apo ndikimi i krimit të organizuar në emërimet dhe shkarkimet e zyrtarëve të lartë të administratës dhe organeve ligjzbatuese në nivele vendimmarrëse.

 

Arrestimet dhe dënimet për korrupsion të zyrtarëve të lartë politikë së bashku me faktet e reja të bëra publike si pasojë e punës së SPAK apo hetimeve me mbështetje të fortë nga strukturat ndërkombëtare kanë vërtetuar katërcipërisht se ndikimi i krimit të organizuar në administratën publike në dhjetëvjecarin e fundit kanë qenë në nivelet e “Kapjes së Shtetit”. Kostot e një fenomeni të tillë në një ekonomi të brishte dhe me institucione të pakonsoliduara të zbatueshmërisë së ligjit, janë një gangrenë që shkakton kosto të jashtëzakonshme në një zhvilim të shpejtë e të qëndrueshëm ekonomik. Kjo sjell një polarizim të madh të shtresave të shoqërisë, duke zhdukur thuajse krejtësisht shtresën e mesme dhe varfëruar dukshëm shtresat me të ardhura modeste.

 

3.      BIRN, gazetari E.H: Si mund të reduktohet korrupsioni dhe krimi i organizuar? Cilat janë mjetet dhe institucionet që aktualisht sot mund të japin kontribut real për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar në Shqipëri?

Artan Gjergji: Duhet të kuptohet që në fillim të herës që kjo luftë është një mision i vështirë apo thuajse i pamundur, i cili kërkon kohë dhe kurajo (kryesisht politike). Megjithatë, në një mënyrë të përmbledhur këto janë shtyllat kryesore që në gjykimin tim mund të jene efikase ne drejtim të luftës kundër korrupsionit dhe pastrimit të parave:

 

a)   Konsolidimi i institucioneve ligjzbatuese është kyqi i rritjes së efikasitetit të zbatueshmërisë së ligjit duke rritur në mënyrë të ndjeshme edhe besueshmërinë e besimit të publikut tek drejtësia. SPAK-u, dhe pjesërisht procesi i vetingut, ka treguar më së miri që duhet shumë pak për t’ia arritur këtij qëllimi. Mjafton vullneti i klasës politike,

b)    Pastrimi dhe qarkullimi elitave politike me prioritet intelektualët është një element mjaft i rëndësishëm, sepse përmirëson vullnetin politik për reforma të forta në favor të zhvillimit dhe integrimit euroatlantik të vendit. Reforma zgjedhore që nxit qarkullimin e elitave, shmang ndikimin e krimit të organizuar në zgjedhje dhe u jep prioritet intelektualevë dhe njerëzve të mirëedukuar, të pa-korruptuar dhe me integritet të lartë do ta përshpejtonte procesin,

c)    De-rregulimi dhe reduktimi i barrierave administrative është një ndër fenomenet kryesore që redukton nivelin e korrupsionit. Sa më shumë barriera dhe procese burokratike e dokumentare të ketë një proces administrativ, aq më shumë rritet niveli i korrupsionit, e për rrjedhojë kostoja në xhepat e individit dhe biznesit,

d)   Digjitalizimi i shërbimeve është një element që redukton barrierat dhe shmang kontaktin njerëzor mes punonjësve të administratës dhe taksapaguesve, duke automatizuar proceset administrative, reduktuar kostot dhe kohën e invdividëve dhe bizneseve,

e)  Digjitalizmi i pagesave dhe reduktimi i cash në ekonomi është një tjetër shtyllë  rëndësishme, e cila duhet realizuar me shpejtësi. Qeveria dhe Banka e Shqipërisë, në bashkëpunim me të gjithë operatorët e tregut financiar duhet të punojnë fort dhe shpejt për të digjitalizuar shërbimet financiare. Ky fenomen do të reduktonte në maksimum përdorimin e cash-it, dhe për rrjedhojë do të reduktonte aktivitetin e pastrimit të parave,

f)     Lufta frontale kundër informalitetit financiar është një tjetër gur i rëndësishëm themeli në luftën kundër pastrimit të parave dhe të gjitha fenomeneve që lidhen me krimin e organizuar. Lufta kundër informalitetit mund të kryhet nëpërmjet:

-          zgjerimit të bazës së deklarimit individual vjetor të të ardhurave (DIVA), i cili do të mundësonte një kontroll më efikas mbi veprimet financiare të njësisë bazë në ekonomi: individit. Ulja e këtij pragu në 100.000 lekë në muaj për të ardhurat e vitit 2024, ishte një veprim shumë i mirë, që shpresojmë të vijojë shumë shpejt me perfshirjen në deklarimin e DIVA të të gjithë qytetarëve shqiptarë sipas praktikave më të mira ndërkombëtare. Një reformë e tillë do të reduktonte në maksimum evazionin dhe pamundësontë përdorimin e aseteve nga qytetarët të cilët nuk i justifikojnë këto veprime me të ardhura të mjaftueshme,

-          një kontrolli më efikas të certifikimit të pasqyrave financiare të bizneseve do të reduktonte në masë rritjen fiktive të ë ardhurave të bizneseve në pronësi të eksponentëve të krimit të organizuar, duke i nxjerrë gradualisht ata nga tregu.

 

Shenim: Kjo interviste u realizua si pjese e nje shkrimi investigativ te realizuar nga Balkan Investigative Reportin Network (BIRN), dhe te publikuar ne daten 25.03.2025 ne faqen zyrtare te BIRN ne linkun: https://www.reporter.al/2025/03/25/anketa-spak-simbol-shprese-kunder-korrupsionit-te-gjitheperhapur-ne-shqiperi/

 

 

.