Nëse Sistemi Bankar do ta kishte seriozisht zhvillimin e Tregut të Kapitaleve

nga Artan Gjergji

Ekspert i Tregjeve të Kapitalit dhe Shërbimeve Financiare

 

Në një analizë mjaft serioze të para disa ditëve të Revistës MONITOR, bëhej një përmbledhje e detajuar në formën e fotografimit të prezencës së bankave të nivelit të dytë në trendin zhvillues të tregut të kapitaleve në vend. Përtej faktit që pjesa më e madhe e institucioneve të rëndësishme të tregut të kapitaleve janë prezentë në treg prej më shumë se një dekade, artikulli tregon për trendin rritës të qasjes që kanë bankat në shërbimet e investimeve duke filluar nga shërbimet e brokerimit, ndërmjetësimit, kujdestarisë, depozitimit e deri tek shërbimet më të fundit të nënshkrimit të titujve. Këto tituj janë kryesisht tituj publikë të emetuar nga Qeveria Shqiptare (Thesari i RSH), por ka një rritje të dukshme të shitjeve të titujve privatë të emetuar nga shoqëritë aksionere (kryesisht banka, por jo vetëm) në fromën e obligacioneve korporative dhe që shkojnë në një nivel prej rreth 150 milionë euro deri në Tetor 2024.

 

Pse situata nuk është e tillë?

Edhe pse në një fotografim të sipërfaqshëm duket sikur realisht ka një zhvillim të dukshëm, realiteti nuk është kaq rozë. Kjo pasqyrë jo fort realiste vjen kryesisht për shkak të disa faktorëve që mund të përmblidhen si më poshtë:

 

1. Bankat e nivelit të dytë në Shqipëri “notojnë” në likuiditet. Referuar statistikave të Bankës së Shqipërisë dhe Shoqatës së Bankave, niveli i depozitave me afat kohor në sistemin bankar është në një vlerë ekuivalente prej mbi 15 miliardë EUR (më shumë se 55% e tyre janë në valutë të huaj). Duke ditur se paraja ka kosto nëse mbahet në kasafortë pa u investuar (kosto oportune) dhe se vetëm rreth 65% e aseteve të sektorit bankar jepen hua ndaj biznesit, është e llogjikshme tendenca e bankave për të diversifikuar në instrumente të tjera. Kjo është arsyeja pse bankat mbeten ende investitorët më të mëdhenj të titujve të Qeverisë në ankandet e BSH.

 

2. Bankat janë themeluesit e fondeve të pensioneve dhe fondeve të investimit. Pikërisht për shkak të këtij likuiditeti të lartë dhe në përpjekje për të diversifikuar, e pse jo edhe reduktuar presionin rregullator mbi mjaftueshmërinë e kapitalit, bankat kanë themeluar Kompani të Administrimit të Aseteve (Asset Management Companies) për të administruar portofole të titujve në formën e të ashtuquajturave skema kolektive kursimesh (alias fonde penisoni) dhe skema investimesh portofoli (fonde investimesh). Edhe pse në dukje ofrojnë një shërbim investimesh më të kualifikuar, në fakt pjesa më e madhe e aseteve nën administrim të këtyre fondeve janë të investuara në tituj të Qeverisë Shqiptare (bono dhe obligacione thesari). Pra faktikisht, i vetmi diversifikim që bëjnë fondet kryesisht, është afatgjatësia e maturimit të titujve (blejnë edhe bono thesari 12 mujore edhe obligacione thesari 10 apo 15 vjecare). Kjo u jep mundesinë që të sjellin për qytetarët një normë mesatare relativisht më të lartë se investimi që mund të bëjë një individ direkt në bono e obligacione. Instrumente të kapitalit si aksionet, mbeten ende ëndërr në tregun shqiptar.

 

3. Bankat kanë nevojë për të rritur kapital në vlera të mëdha dhe në afatgjatësi. Që pas krizës financiare ndërkombëtare të vitit 2008, sistemet bankare në cdo vend kanë kaluar një proces radikal transformimi më nje fokus të vecantë drejt rritjes së kapitalit të bankave dhe rritjes së sigurisë së tyre për një zhvillim më të qëndrueshëm afatgjatë. Në këtë frymë, bankave në Europë por edhe në të gjitha vendet e zhvilluara, iu kërkua rritja e kapitalit për t’u bërë ballë të gjitha sfidave që mund të sillnin luatjet e tregut nga faktorë të ndryshëm. Pikërisht në këtë frymë edhe Banka e Shqipërisë u ka kërkuar bankave të nivelit të dytë të rrisin kapitalet për të qenë në përputhje me praktikat më të mira të bankingut ndërkombëtar. Kjo ka sjellë një nevojë të theksuar të bankave për të rritur nivelet e mjaftueshmërisë së kapitalit. Aktualisht, rreth 7 nga 11 bankat tregtare në vend e kanë plotësuar këtë nevojë duke emetuar Obligacione Korporative (private) për të rritur kapitalin e kërkuar nga BSH. Edhe pse kjo ka rritur numrin e instrumenteve financiare në qarkullim, në asnjë moment qëllimi i bankave nuk ka qenë rritja e shërbimeve të investimit për klientët e tyre, por thjesht sigurimi i kapitalit të nevojshëm për to. Me fjale te tjera, bankat shesin obligacione ne tregun vendas, per te plotesuar nevojat e tyre per kapital e jo per t'u afruar produkte alternative investitoreve, apo se duan te edukojne apo orientojne investitoret drejt tregut. E tek e bëjnë këtë për financimin e aktivitetit të tyre, bankat (me përjashtim të 1-2 prej tyre) nuk i orientojnë klientët e tyre biznese drejt shfrytëzimit të tregut të kapitalit si mënyrë financimi.

 

4. Bankat po përpiqen të alokojnë kursimet e shqiptarëve në instrumenta jashtë vendit. Duke ofruar platforma apo forma të ndryshme indirekte të investimit (shitja e fondeve të huaja të investimit qytetarëve shqiptarë) bankat po rendin pas komisioneve pa risk, të kamufluar pas promovimit të zhvillimit të shërbimeve të investimit jashtë vendit, kur realiteti është krejt ndryshe. Edhe pse është e lejueshme ligjërisht, këto forma indirekt mundësojnë largimin e kapitalit të brishtë nga brenda vendit në drejtim të tregjeve të huaja. Me fjalë më të thjeshta, kursimet e shqiptarëve, në vend që të financojnë ekonominë e vendit tonë, shkojnë për të financuar mekanizma, biznese, apo fonde investimesh jashtë kufinjve të Shqipërisë. Edhe pse madhësia e këtre fondeve nuk ka asnjë domethenie për tregjet e huaja (janë vetëm një pikë ujë ne oqean), ato kanë një rëndësi mjaft të madhe për një treg të brishtë, sic është tregu shqiptar i kapitaleve.

 

Nëse bankat duan seriozisht të mbështesin Tregun e Kapitalit...

Nese bankat do te donin realisht të mbështesnin dukshëm zhvillimin e tregut te kapitaleve ne vend, atëherë do të duhej që:

A. Të emetonin obligacionet korporative me Oferte Publike dhe të listoheshin në Bursën Shqiptare të Titujve ALSE, në vend të Ofertës Private që aplikojnë sot duke ua shitur titujt vetëm klienteve te tyre. Kjo shmang për to kërkesat e transparencës së madhe që kërkon listimi në bursë dhe nevojën/shpenzimet për edukim financiar të investitorëve. Por në anën tjetër nuk i jep pothuajse asnjë zhvillim tregut të kapitaleve në vend. Ndaj duhet të emetojnë publikisht e të listohen në bursë, duke dhënë shembullin e parë për klientët e tyre binzese, si dhe duke edukuar gradualisht investitorët vendas.

B. Të ishin bërë aksionerë të Burses Shqiptare të Titujve ALSE ose me e pakta shoqëri brokerimi që të tregtonin në bursë. Kështu do të krijonin një treg likuid të qëndrueshëm e me benchmark transparent të cmimeve duke ndërtuar kurbën e yieldit të obligacioneve private. Në dukje ka një distancim të pakuptimtë të bankave të huaja nga Bursa, edhe pse e pashpjegueshme, kur ato më mirë se askush tjetër, e dinë rëndësinë që ka tregu i kapitaleve për zhvillimin e qëndrueshëm financiar të një vendi. E megjithatë ka edhe banka me kapital shqiptar, të cilat ende nuk e kanë përqafuar zhvillimin e këtij institucioni shumë të rëndësishëm për tregun e brendshëm të kapitaleve.

 

C. Të përdornin Depozitarin e Titujve Privatë ALREG për kolateralet e titujve korporativë mbi të cilët japin kredi (aksione, obligacione korporate). ALREG eshte i vetmi institucion ligjor i licensuar në Shqipëri nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) si depozitar titujsh. Në vend të kësaj, bankat aktualisht përdorin për bllokim aksionesh Regjistrin e Barreve Siguruese (RBS), i cili as nuk ka license nga AMF e as nuk lejohet ta bëjë këtë transaksion për llogari të askujt. Pra transakasionet me tituj në RBS janë "nul juridik" pa asnjë lloj garancie ligjore për palët. Fatkeqësisht bankat vazhdojnë për inerci transaksionet me RBS, edhe pse janë krejtësisht të pambrojtur.

D. Banka e Shqiperise të vijonte të mbështeste më tej zhvillimin e tregut të kapitaleve, duke liberalizuar proceset e licensimit të bankave në të gjitha shërbimet e investimit në tituj; duke licensuar Depozitarin e Titujve te Qeverise AFISAR, prane AMF në përputhje me Ligjin nr. 52/2020 “Për Tregjete Kapitalit”, si dhe duke përshpejtuar procesin e klerimit dhe shlyerjes së transaksioneve në titujt e nominuar në valuta të huaj nëpërmjet sistemit AIPS Euro. Mungesa e këtij procesi redukton transaksionet e tregut sekondar për titujt e nominuar në valutë të huaj, duke penguar zhvillimin e shpejtë të tregut sekondar dhe u hequr emetuesve fleksibilitetin e emetimeve me ofertë publike në tituj të nominuar në EUR.

 

E. Bankat duhet të orientojnë kursimet e shqiptarëve drejt instrumenteve në tregun vendas, duke nxitur vlerën e shtuar në tregun e brendshëm të kapitaleve. Me fjalë të tjera, në vend që bankat të ofrojnë një “get-away” (portë dalëse) për kursimet e Shqiptareve të investohen në tregjet e huaj nëpërmjet fondeve të investimeve, duhet të përpiqen të krijojnë tregun e brendshëm duke qenë lojtarë aktivë dhe mbështetur biznesin vendas që të financohet me fondet e qytetarëve shqiptarë. Më pas të mendonin edhe për dritaren drejt tregjeve ndërkombëtare. Mungesa e mbështetjes drejt tregut të brendshëm të kapitaleve ka qenë mjaft e dukshme mes bankave me kapital të huaj. Por sjellja copy-paste edhe e disa bankave me kapital shqiptar në këtë frymë është zhgënjyese. Në këtë kontekst bankat kanë edhe shumë fonde në dispozicion por edhe kapitalin human (njerëzit e specializuar) që të mundësojnë një edukim financiar shumë cilësor dhe afatgjatë të investitorëve.

Për këtë arsye arrijmë në konkluzionin që, edhe pse duket se ka një zhvillim të lehtë të tregut të kapitaleve në vend të udhëhequr nga shërbimet e investimeve të ofruara nga bankat, realiteti nuk është kaq i bukur. Shumë pak ka ndryshuar nga hegjemonia bankare prej tre dekadash, për rrjedhojë, nëse bankat nuk qasen pro-aktivisht drejt nxitjes së këtij tregu, zhvillimi do jetë krejtësisht evolutiv e shumë i zgjatur në kohë. Sa më shpejt bankat ta kuptojnë që tregu i kapitaleve nuk është konkurrent për ta, por është pjesë komplementare e zhvillimit të tregut financiar, aq më me ritme të shpejta do të rritet ekonomia e vendit. Thënë kjo, bankat i kanë të gjitha kapacitet njerëzore e financiare për t’iu përgjigjur cdo lloj nevoje në tregun e kapitaleve. Thjesht duhet të heqin dorë nga pasiviteti, e ta shikojnë këtë treg me proaktivitet si një burim të mirë fitimi e zhvilimi për ta dhe për ekonominë e vendit.

 

Burime:

Shkrimi i Revistës Monitor gjendet në këtë link: Bankat po shohin përtej depozitave dhe kredive - Revista Monitor

Një shkrim tjetër i vitit 2017 me të njëjtën tematikë gjendet në këtë link: Bankat duhet të shikojnë përtej kornizave tradicionale të financimit